Wszystkie żyjące organizmy potrzebują do funkcjonowania tlenu. Ten życiodajny gaz wchodzi w skład powietrza i stanowi około 21% jego objętości – reszta to azot (78%) oraz pozostałe gazy (1%) takie jak argon, dwutlenek węgla, hel, metan czy wodór. Co dzieje się, kiedy tlenu w powietrzu nagle znajdzie się mniej lub więcej niż 21%? W każdym przypadku nie jest to sytuacja korzystna dla żywych organizmów.
Niedobór tlenu
O niedoborze tlenu mówimy w przypadku, kiedy jego objętość w powietrzu zostanie zmniejszona – czy to poprzez jego usunięcie, czy poprzez zwiększenie objętości pozostałych gazów.
Pierwsze objawy niedoboru pojawiają się, kiedy objętość tlenu w powietrzu wynosi około 15-16% – zaczynamy wtedy odczuwać większe zmęczenie, trudniej nam skoncentrować się na najprostszych czynnościach. Niedogodności te mogą być często ignorowane.
Niebezpiecznie robi się w momencie, kiedy w powietrzu znajdzie się około 10% tlenu – w takiej sytuacji człowiek może nagle stracić przytomność. Dalszy spadek objętości powoduje większe ryzyko związane z uduszeniem się – istotne jest wtedy bardzo szybkie udzielenie pierwszej pomocy, co zmniejszy skutki niedotlenienia mózgu. Przy spadku objętości tlenu do około 6%, człowiek nie ma już czym oddychać, co niestety prowadzi do błyskawicznej śmierci.
Warto pamiętać, że niedobór tlenu spowodowany zwiększoną objętością gazów obojętnych – takich jak hel, argon, azot – w większości wypadków nie jest tak niebezpieczny, jak w przypadku, kiedy w powietrzu znajdzie się więcej gazów toksycznych lub palnych. Jak wiemy z poprzednich artykułów, nawet niewielkie stężenie niektórych trujących gazów może mieć tragiczny wpływ na organizmy żywe.
Istotne jest też odpowiednie udzielanie pomocy osobie, która utraciła przytomność w wyniku niedoboru tlenu. Przede wszystkim zespół ratunkowy przed wkroczeniem do akcji powinien być wyposażony w aparaty tlenowe, gdyż wejście do pomieszczenia z niedostatecznym stężeniem tlenu może się dla nich również skończyć utratą przytomności, a w konsekwencji – śmiercią.
Poszkodowany musi natychmiast zostać przeniesiony na “świeże” powietrze, gdzie stężenie tlenu mieści się w granicach normy. W miarę możliwości do przyjazdu zespołu ratunkowego powinna zostać udzielana pierwsza pomoc przedmedyczna, co znacznie zwiększy szanse poszkodowanego na przeżycie.
Powietrze wzbogacone w tlen
Choć tlen jest nam niezbędny do życia, to istotne jest, aby stanowił on określony procent objętości składu powietrza. Wzbogacenie powietrza w tlen może nieść za sobą równie tragiczne konsekwencje, co jego niedobór.
Tlen jest potrzebny w procesie spalania – dlatego jego większe stężenie w atmosferze może prowadzić do bardzo gwałtownych reakcji. Przy objętości tlenu na poziomie około 24%, może nawet dojść do samozapłonu niektórych materiałów.
W przemyśle stosowane są palniki acetylenowo-tlenowe, służące do cięcia lub spawania dzięki bardzo wysokiej temperaturze, powstałej w wyniku spalania mieszanki tlenu oraz acetylenu. Jakiekolwiek nieszczelności lub nieprawidłowe przechowywanie tych gazów może prowadzić do niekontrolowanej reakcji oraz tragicznego wypadku.
Duże stężenie tlenu występują także przy produkcji napędów rakietowych (stosowany jest tam ciekły tlen), podczas tak zwanego bielenia masy celulozowej (przemysł papierniczy), czy podczas uzdatniania wody metodą tlenową. W tych przypadkach ryzyko wystąpienia w powietrzu znacznie większej objętości tlenu jest bardzo duże.